Ο ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΔΑΣ

"Σαν στολίδι στο τελείωμα μαντίλας πλουμιστής κεντά και ξανακεντά το νερό την επικράτειά του στην άκρια εκείνη της θρακικής γης που βρέχεται από την αρμύρα του θρακικού πελάγους. Ατελείωτη σειρά οι κολπίσκοι, οι λιμνοθάλασσες, οι βάλτοι, οι λίμνες, οι συστάδες με τα καλάμια, οι συστάδες με τα δέντρα και οι ποταμοί που ξεκινούν ανατολικά από το δέλτα του Νέστου και φτάνουν ως το δέλτα του Λίσσου. Ατελείωτη σειρά τα καταφύγια και τα ενδιαιτήματα της άγριας ζωής...
Ατελείωτη σειρά και τα χρώματα που βάζει με μεράκι το νερό στο κέντημά του: το βαθύ κυανό του πελάγους, το λευκό στον αφρό του κύματος, το ξανθό της άμμου, το κατακίτρινο για την παπαρούνα της θάλασσας, το ασημόγκριζο για τον καθρέφτη των νερών στις λιμνοθάλασσες, το αστραφτερό άσπρο για τα φτερά του ερωδιού, το ρόδινο να στολίσει το φοινικόπτερο, αμέτρητα τα πράσινα στις φυλλωσιές των δέντρων, το πορφυρό όταν ανθίζουν οι αρμυρήθρες, όλοι οι τόνοι του άσπρου και του γκρίζου ψηλά στα σύννεφα, το γαλάζιο του ουρανού και το χρυσό του ήλιου...
Και σ' όλα αυτά το νερό φυσά πνοή ζωής εδώ και αμέτρητα χρόνια!"

Ο Υγροβιότοπος της λίμνης Βιστωνίδας προστατεύεται από την διεθνή Συνθήκη Ραμσάρ με βάση την Οδηγία 79/409 της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Προστασία της Ορνιθοπανίδας.
Μαζί με το δέλτα του ποταμού Νέστου, που εκτείνεται στα δυτικά, η λίμνη Βιστωνίδα συνθέτουν το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Η ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΩΝΙΔΑ

Η λίμνη Βιστωνίδα, η μεγαλύτερη της Θράκης, καταλαμβάνει έκταση 42.000 περίπου στρεμμάτων, που αυξομειώνεται ανάλογα με τις εποχές, αφού αποτελεί έναν από τους κυριότερους υδάτινους υποδοχείς της οροσειράς της Ροδόπης.
Οι τρεις δίαυλοι επικοινωνίας με το Θρακικό πέλαγος στο ύψος του Πόρτο Λάγος υφαλμυρώνουν τα νερά της και έτσι την καθιστούν μία από τις μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες της Ελλάδας.
Το υφάλμυρο νερό, λόγω της έντονης κυκλοφορίας του, διαφοροποιείται ως προς την περιεκτικότητα σε άλατα, από σημείο σε σημείο, γεγονός που οδηγεί στην ποικιλομορφία των συνθηκών περιβάλλοντος στο οποίο προτιμούν να διαβιώνουν διάφορα είδη πανίδας αλλά και να αναπτυχθεί ιδιαίτερη χλωρίδα.
Η λίμνη και η γύρω περιοχή της, που προστατεύεται από διεθνείς Συνθήκες ως τόπος ιδιαίτερων περιβαλλοντικών συνθηκών, αποτελεί και ένα φιλόξενο μεταναστευτικό σταθμό για μια μεγάλη ποικιλία πτηνών που διέρχονται από την χώρα μας.
Η ορνιθοπανίδα της περιοχής με 302 είδη που έχουν καταμετρηθεί μέχρι σήμερα, θα μπορούσε να διαχωριστεί σε τρεις βασικές κατηγορίες:
• Τα πουλιά που επισκέπτονται την περιοχή για την αναπαραγωγή τους
• Τα μεταναστευτικά πουλιά
• Τα διαχειμάζοντα πουλιά

Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει ερωδιούς, πορφυροτσικνιάδες (Ardea purpurea), κρυπτοτσικνιάδες (Ardeola ralloides), νυχτοκόρακες (Nycticorax nycti-corax), σταχτοτσικνιάδες (Ardea cinerea), αργυροτσικνιάδες (Ergetta alba), λευκοτσικνιάδες (Ergetta garzetta),κορμοράνους (Pholacrocovac carbo sinensis), λεπτομύτες (Nomenius tenuirostris), κεφαλούδια (Oxyura leucocephala), από τα πιο σπάνια και απειλούμενα με εξαφάνιση πουλιά στον κόσμο.
Στα νερά της λίμνης συναντά κανείς τις μαύρες φιγούρες των φαλαρίδων (Fulica atra) και τις εντυπωσιακές μορφές των κύκνων (Cygnus olor) και των πελεκάνων (Pelecanus crispus, Pelecanus onocrotalus).
Η λίμνη αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς και τακτικούς σταθμούς στην Ελλάδα για διάφορα είδη από χήνες, όπως η νανόχηνα (Anser erythropus), είδος που απειλείται σε παγκόσμια κλίμακα, η ασπρομετωπόχηνα (Anser albifrons) και η σταχτόχηνα ( Anser anser). Ειδικά για τη σταχτόχηνα, η λίμνη είναι σίγουρα ένας από τους ελάχιστους πια υγρότοπους όπου αυτή φωλιάζει.
Η ορνιθοπανίδα δεν αποτελεί όμως το μόνο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της λίμνης. Στην επικράτεια της η αφθονία των ζώων είναι απαράμιλλη.
Η Βίδρα βρίσκει καταφύγιο στα νερά της, σε ποτάμια ρεύματα, ενώ στους γύρω θαμνώνες της και κυρίως στα Δέλτα του Κόσυνθου και του Κομψάτου, κρύβονται ο αγριόγατος (Felis silvestris), ο ασβός (Meles meles), το τσακάλι (Cahis aureus)κ.α.
Ο σιωπηλός κόσμος των ψαριών εντυπωσιάζει με τα 21 είδη του, που έχουν καταμετρηθεί στην λίμνη και που μαζί με αυτά που εισέρχονται από την θάλασσα ανέρχονται στα 37 είδη. Τα πιο χαρακτηριστικά είδη που ζουν στα γλυκά νερά είναι το γριβάδι, η κοκκινοφτέρα και η θρίτσα, ενώ στα αλμυρά μπορούμε να συναντήσουμε τα χέλια, τα λαβράκια, επτά είδη κεφαλιών κ.α.

Επάνω στην Εθνική Οδό Ξάνθης - Κομοτηνής, στο Πόρτο Λάγος βρίσκεται το Κέντρο Πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας, που λειτουργεί σε πενθήμερη βάση από 9.00π.μ. έως 15.00 ως:
• Χώρος αναφοράς και ενημέρωσης για τις οικολογικές αξίες και λειτουργίες της περιοχής.
• Μηχανισμός προώθησης της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
• Μηχανισμός υλοποίησης Προγραμμάτων ξενάγησης, οικοτουρισμού και ειδικών προγραμμάτων.

Οι επισκέπτες έχουν τις εξής δυνατότητες:
• Ενημέρωση από εξειδικευμένους ξεναγούς για το οικοσύστημα της περιοχής.
• Ξενάγηση στον Εκθεσιακό χώρο που λειτουργεί εντός του Κέντρου.
• Προβολή slides και βιντεοταινιών για τον υγρότοπο.
• Παρατήρηση της ορνιθοπανίδας στο πεδίο, συνοδεία των ξεναγών σε επιλεγμένα σημεία.

ΟΙ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΕΣ ΛΑΦΡΗ ΚΑΙ ΛΑΦΡΟΥΔΑ

Η Λάφρη και η Λαφρούδα είναι αβαθείς και λασπώδεις, με νερό υφάλμυρο μιας και μέσα από στενά περάσματα επικοινωνούν συνεχώς με τη θάλασσα.
Το βάθος τους δεν παραμένει πάντοτε σταθερό αλλά ποικίλλει ανάλογα με τη διεύθυνση και την ένταση των ανέμων.
Στο νότιο τμήμα της Λάφρης έχει σχηματιστεί μία νησίδα με μόλις μισό μέτρο ύψος. Στα βορινά της ίδιας λιμνοθάλασσας υψώνουν το ανάστημά τους δύο λόφοι, ο Πύργος και ο Πετρόλοφος.

ΤΟ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ

Η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος είναι κι αυτή αβαθής. Στενοί δίαυλοι εξασφαλίζουν την επικοινωνία της με τη θάλασσα.
Στα δυτικά της έχει κατασκευαστεί μία σειρά από τάφρους και στα βορινά της υπάρχουν αλυκές όπου τριγυρνούν αρκετά φοινικόπτερα ( Phoenicopterus rubber).
Το πευκοδάσος της έχει εξελιχτεί σ' ένα τόπο καταπληκτικό όπου φωλιάζει ένας σημαντικός αριθμός από πουλιά.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΟΥΛΙΩΝ

Ο φτερωτός κόσμος των πουλιών είναι χωρίς αμφιβολία αυτός που κυριαρχεί με τους εντυπωσιακούς αριθμούς των πληθυσμών και τη μεγάλη ποικιλία των ειδών του. Σχεδόν 300 είναι τα είδη που έχουν καταμετρηθεί μέχρι σήμερα. Απ' αυτά άλλα είναι μόνιμοι κάτοικοι, άλλα ξεχειμωνιάζουν, ενώ υπάρχουν και πολλά που μόνο αναπαύονται εδώ κατά το κοπιαστικό ταξίδι της μετανάστευσης.
Ανάμεσα στο πλήθος αυτό των ειδών περιλαμβάνονται και είδη τα οποία σύμφωνα με τις καταγραφές του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας είναι: -Κινδυνεύοντα με άμεση εξαφάνιση, όπως ο αργυροπελεκάνος (Pelecanuw crispus), η λεπτομύτα, η καστανόπαπια (Tadorna ferruginea), ο ροδοπελεκάνος, η χουλιαρομύτα (Platalea leucorodia) και χαλκόκοτα, και κινδυνεύοντα, όπως η λαγγόνα , η αγκαθοκαλημάνα (Hoplopterus spinosus), +ο αργυροτσικνιάς, η σταχτόχηνα, το κεφαλούδι, ο μαυροπελαργός (Ciconia nigra).
-Τρωτά, όπως η βαλτόπαπια και η βαρβάρα (Tadorna tadorna), ο πορφυροτσικνιάς, το νεροχελίδονο, το μουστακογλάρονο, ο καλαμοκανάς και η αβοκέτα, και αρπακτικά, όπως ο ασπροπάρης (Hieraaetus pennatus).
-Σπάνια, όπως το φοινικόπτερο και η αετογερακίνα (Buteo rufinus).
Από ό,τι φαίνεται η φύση έχει προικίσει τον τόπο με χαρίσματα τέτοια που του επιτρέπουν ν' αποτελεί καταφύγιο και ενδιαίτημα για την άγρια ζωή.

Οι ερωδιοί

Οι ερωδιοί είναι από τα πιο χαρακτηριστικά πουλιά στους υγρότοπους.
Πολλά είναι τα είδη των ερωδιών που συχνάζουν εδώ. Ο λευκοτσικνιάς, ο αργυροτσικνιάς, ο σταχτοτσικνιάς, ο πορφυροτσικνιάς, ο μικροτσικνιάς, η νανομουγκάνα, ο νυχτοκόρακας κι ο κρυπτοτσικνιάς, πανέμορφα πουλιά που προσδίδουν χάρη εξαιρετική στο τοπίο και αξία μεγάλη στην περιοχή!
Οι ερωδιοί είναι ψαροφάγοι. Ωστόσο δεν λένε όχι και στα μικρά βατράχια, στα καρκινοειδή ή και σε άλλα μικρά ζώα, όσα μπορούν να συλλάβουν. Τριγυρνούν στα αβαθή νερά αναζητώντας τροφή. Για το λόγο αυτό το σώμα τους, αν και διαφορετικό σε μέγεθος από είδος σε είδος, έχει ιδιαίτερες προσαρμογές που τους βοηθούν να κυνηγούν στους υγρότοπους: τα πόδια είναι μακριά κι ο λαιμός, επίσης, μακρύς αλλά και ευλύγιστος. Οι συνήθειές τους ποικίλουν κι αυτές από είδος σε είδος. Ο σταχτοτσικνιάς βρίσκεται όλο το χρόνο στην περιοχή, από τα υφάλμυρα μέχρι τα γλυκά νερά, και είναι ιδιαίτερα κοινωνικός. Ο πορφυροτσικνιάς, διακριτικός και μοναχικός, προτιμά να κρύβεται στα καλάμια, μόνο στα γλυκά νερά, και να ψαρεύει το σούρουπο. Άλλα είδη είναι μεταναστευτικά ενώ άλλα αναπαράγονται εδώ.

Ο αργυροπελεκάνος

Είναι ο πιο μεγάλος από τα δύο είδη πελεκάνων που ζουν στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το αργυρόλευκο πτέρωμα χάρισε στο εντυπωσιακό αυτό πουλί το όνομά του, αν και οι φτερούγες του είναι κάπως πιο σκούρες στο πάνω μέρος τους. Με την αρχή της άνοιξης γεννά δύο αυγά. Τα ψάρια είναι η τροφή του: κυρίως τσιρώνια και, στη Μικρή Πρέσπα, σίρκα (Alburnus alburnus). Σύμφωνα με μαρτυρίες, πρέπει παλαιότερα σε πολλά σημεία της χώρας μας. Ωστόσο, σήμερα φωλιάζει σε δύο μόνο αποικίες : στη λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό του Αμβρακικού κόλπου. Είναι ένα πουλί που κινδυνεύει σε μεγάλο βαθμό να εξαφανιστεί. Σε παγκόσμια κλίμακα δεν απομένουν πια παρά μόνο 19 αποικίες του όπου ζουν μόλις 1300 ζευγάρια!

Η αγκαθοκαλημάνα

Είναι ένα είδος χαραδριού με μήκος που φτάνει τα 27 εκ. περίπου. Οι φτερούγες κι η ουρά της έχουν έντονα και χαρακτηριστικά ασπρόμαυρα σχέδια. Τα μικρά φτερά του στέμματος και τα κάπως μακριά, που σχηματίζουν το λοφίο, είναι μαύρα όπως και τα μακριά της πόδια. Της αρέσουν τα έντομα μα και άλλα ασπόνδυλα ζώα, που τα αναζητά στην ξηρά και στα λασποτόπια.
Προτιμά να ζει στα ανοικτά εδάφη και στα έλη, εδιαίτερα στα αλμυρά. Συνήθως είναι μόνη της ή σε πολύ μικρές ομάδες. Για φωλιά ανοίγει ένα μικρό κοίλωμα στο έδαφος. Εκεί αποθέτει τα πιτσιλωτά ελαιόχρωμα αυγά της με πολύ προσοχή ώστε να τα καμουφλάρει
Η Ελλάδα είναι, απ' ότι φαίνεται, η μοναδική χώρα στην ευρωπαϊκή ήπειρο όπου φωλιάζει η αγκαθοκαλημάνα. Είναι, δηλαδή, ένα από τα πιο σπάνια πουλιά στην περιοχή. Στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας η αγκαθοκαλημάνα χαρακτηρίζεται ως είδος κινδυνεύον.

Η χολκόκοτα

Στο στιλπνό σκοτεινόχρωμο, σχεδόν μαύρο, πτέρωμά της οι ανταύγιες είναι πράσινες και πορφυρές. Το μακρύ της ράμφος είναι κυρτό προς τα κάτω. Όταν πετά κρατά τον λαιμό τεντωμένο μπροστά και τα πόδια να κρέμονται.
Φωλιάζει, σχηματίζοντας αποικίες, στα αβαθή γλυκά νερά με πυκνή βλάστηση, σε καλαμώνες. Αρκετά συχνά ζει μαζί με ερωδιούς.
Ξεχειμωνιάζει σε τόπους νότια από τη Σαχάρα. Κάθε άνοιξη, εγκαταλείπει την Αφρική και πετά προς την Ευρώπη όπου φτάνει τον Απρίλιο. Σε όλους τους χώρους της ηπείρου μας όπου ζει, οι πληθυσμοί της μειώνονται με ρυθμούς ανησυχητικούς. Την ευθύνη γι' αυτό έχουν οι πολλές δυσμενείς επεμβάσεις του ανθρώπου στους υγρότοπους καθώς και το εντατικό και παράνομο κυνήγι ιδίως κατά την περίοδο του ανοιξιάτικου μεταναστευτικού ταξιδιού. Προστατεύεται με ειδική νομοθεσία.

Το φοινικόπτερο

Σίγουρα ξεχωρίζει με την πρώτη ματιά:
Ψιλόλιγνο, με ανάστημα που φτάνει σχεδόν τα 130 εκ., και με πάρα πολύ μακριά πόδια, λευκό και ροδόχρωμο, με λαιμό ασυνήθιστα μακρύ και ευλύγιστο, ράμφος λυγισμένο προς τα κάτω. Όταν πετά έχει το λαιμό και τα πόδια του τεντωμένα και οι φτερούγες του παρουσιάζουν ένα αξέχαστο θέαμα ξεδιπλώνοντας τα μάτια μας ένα καταπληκτικό συνδυασμό άλικου και μαύρου χρώματος. Βαδίζει και κολυμπά. Για να ββρεί τροφή, βυθίζει το ράμφος ή ακόμα και το κεφάλι στα αβαθή νερά, σουρώνει τα λασπόνερα με το ράμφος έτσι κατακρατά μικρά σκουλήκια, γαρίδες, οστρακοειδή, έντομα που ζουν στη λάσπη.
Περιπλανάται κυρίως στις χώρες της Μεσογείου, για μεγάλα χρονικά διαστήματα ώσπου να βρει κατάλληλες συνθήκες για να φωλιάσει. Φωλιάζει, κατά ποικίες, σε αβαθή λασπώδη νερά κατασκευάζοντας φωλιές από πηλό.
Τα μεγάλα και όμορφα αυτά πουλιά επισκέπτονται συχνά τη χώρα μας σε αριθμούς που παρουσιάζουν μία ανοδική τάση. Τα φιλοξενούν, κυρίως οι υγρότοποι της Θράκης.

ΑΛΥΚΕΣ

Στην περιοχή των υγροτόπων υπάρχουν δύο εκτάσεις με αλυκές για την απόληψη αλατιού: η μία βρίσκεται στα βορινά του Πόρτο Λάγος, στην κοινότητα της Νέας Κεσσάνης, και η άλλη στα βορινά της λιμνοθάλασσας Αλυκή ή Μέση, στην κοινότητα της Μέσης.
Γύρω από λεκάνες όπου η περιεκτικότητα του νερού σε αλάτι δεν είναι μεγάλη, φυτρώνουν φυτά ειδικά προσαρμοσμένα στο αντίξοο αυτό περιβάλλον, ανθεκτικά στο αλάτι. Στις πολύ αλμυρές, όμως, λεκάνες δεν επιζεί παρά μόνο ένα μικρότατο καρκινοειδές, η αρτέμια των αλυκών (Artemia salina).

Οι αλυκές, παρόλο που σε μεγάλο βαθμό είναι ιδιόμορφοι υγρότοποι δημιουργημένοι από τον άνθρωπο, έχουν πολύ μεγάλη οικολογική αξία κυρίως γιατί προσφέρουν τροφή και καταφύγιο σε διάφορα σημαντικά είδη πουλιών. Στους χώρους αυτούς με τη δεσπόζουσα παρουσία του αλατιού, θα συναντήσουμε την αβοκέτα, τον καλαμοκανά και την σπάνια αγκαθοκαλημάνα. Τριγυρνούν γύρω από τις αλμυρές λίμνες στα ανατολικά και στα νότια των αλυκών.